Μέσα Μαρτίου του 2020. Η υφήλιος σε καραντίνα. Μένουμε σπίτι. Το διαιτολογικό γραφείο είναι κλειστό και δουλεύω ως διαιτολόγος μόνο μέσω βιντεοκλήσεων για το καλό όσων αγαπάμε. Μένοντας στο σπίτι έχω αρκετό χρόνο για διάβασμα. Οπότε ασχολήθηκα και πάλι με τον αγαπημένο μου καφέ. Αυτή τη φορά με την ιστορία του καφέ.
Το δέντρο του καφέ (Coffea arabica) είναι ιθαγενές της Αιθιοπίας. Σύμφωνα με τον θρύλο λοιπόν, ένας βοσκός παρατήρησε ότι οι κατσίκες του γίνονταν περισσότερο ζωηρές όταν μασουλούσαν και έτρωγαν από τους συγκεκριμένους καρπούς. Δοκίμασε λοιπόν και ο ίδιος και παρατήρησε ότι μπορούσε να καταπολεμήσει την υπνηλία του κατά την βαρετή δουλειά του.
Τη μέθοδο αυτή χρησιμοποίησαν και τα καραβάνια στον Αράβικο κόσμο στα μεγάλα και μονότονα ταξίδια τους και κατά τις μεγάλες σε διάρκεια προσευχές. Έτσι το μάσημα των σπόρων διαδόθηκε μέσω της Υεμένης σε όλη την Εγγύς και Μέση Ανατολή κατά τον 9ο αιώνα.
Ο καφές προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις και προβλημάτισε αρκετά τους μωαμεθανούς λόγιους για το αν ήταν συμβατός με τα πιστεύω της θρησκείας τους. Τελικά η αποδοχή του ίσως ήρθε ως συμβιβαστικό για την απαγόρευση του αλκοόλ.
Οι Τούρκοι θα είναι οι πρώτοι που θα ανακαλύψουν ότι το ψήσιμο του καφέ εκλύει τις δραστικές του ουσίες. Έτσι, πρώτα στην Οθωμανική αυτοκρατορία κατά τον 14ο αιώνα εμφανίζονται τα πρώτα καφενεία ως χώροι κοινωνικότητας και συνέυρεσης. Δυτικοί έμποροι θα τον δοκιμάσουν εκεί και θα τον μεταφέρουν πρώτα στη Βενετία και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι, όχι τόσο κοινωνικοί, θα κάνουν τη χρήση του καφέ προσωπική υπόθεση. Το πρώτο καφενείο θα ανοίξει στο Λονδίνο αρκετά αργότερα από τους Οθωμανούς, το 1654. Ορισμένοι πιο διορατικοί θα δουν ότι τα καφέ μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι επαγγελματικής πληροφόρησης και συνεργασιών. Όπως ο Edward Lloyd που προσέφερε ναυτιλιακές πληροφορίες στο καφέ του από το 1688. Αρκετά χρόνια αργότερα η οικογένεια Lloyd εξαργυρώνοντας αυτήν την εμπειρία θα ιδρύσει την Lloyds of London, η οποία αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία στο τομέα της ναυτιλίας.
Η ιστορία του καφέ περνάει και από τις επαναστάσεις. Επιβιώνει ακόμα κάπου στο Παρίσι το καφέ όπου ζυμώθηκαν οι επαναστατικές ιδέες του Διαφωτισμού από τον Βολταίρο και τον Ρουσώ. Το ίδιο καφέ όπου ο Ντιντερω συνέλαβε την ιδέα της εγκυκλοπαίδειας.
Η εξάρτηση των Ευρωπαίων εμπόρων από τους Οθωμανούς για την παροχή του καφέ σταμάτησε με τις αποικίες. Πρώτοι οι Βρετανοί έφτιαξαν φυτείες στις Ινδίες, έπειτα οι Ολλανδοί στην Ιάβα, την Κεϋλάνη και το σημερινό Σουρινάμ της Νότιας Αμερικής. Κατόπιν, οι Γάλλοι στην Μαρτινίνα και οι Πορτογάλοι στη Βραζιλία. Όλες υποτροπικές και τροπικές περιοχές με σταθερές και ήπιες θερμοκρασίες. Μέσα σε 50 χρόνια το οθωμανικό μονοπώλιο του καφέ τελείωσε, χαρίζοντας έτσι έναν ακόμα λόγο στο να καταρεύσει και η αυτοκρατορία.
Σήμερα, η κοιτίδα του καφέ, η πάμπτωχη Αιθιοπία, καλύπτει μόνο το 0,3% της παγκόσμιας παραγωγής ενώ η Βραζιλία το 34%. Πολλές από τις γνωστές πολυεθνικές εταιρείες καφέ συνδέονται ακόμα με ομίλους συμφερόντων των πρώην αποικιοκρατών.
Η ιστορία του καφέ έχει μεγάλο ενδιαφέρον και θα μπορούσα να γράψω πολλά, αλλά επέλεξα όσα θεώρησα προσωπικά τα πιο ενδιαφέροντα. Αν θέλετε ένα ωραίο και ευχάριστο ανάγνωσμα (το οποίο ήταν και η πηγή μου) για αυτές τις μέρες μπορείτε να δοκιμάσετε το “Περί φυτών αφηγήματα” του Γιάννη Μανέτα από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
